Roger Jacobs over Murray Bookchin in het tijdschrift Oikos

"En heb je al gehoord van de sociale ecologie, met denkers als Murray Bookchin? Want houdt de opvatting dat de mens de natuur moet overheersen, niet rechtstreeks verband met de overheersing van de ene mens door de andere?" Zo kondigt het tijdschrift Oikos één van de teksten in het nieuwe nummer aan. Sociale ecologie en politiek bij Murray Bookchin is een tekst die door Roger Jacobs geschreven werd, de eerste in een gepland drieluik van teksten voor het tijdschrift. De hoofdfocus ligt daarbij op de sociale en politieke filosofie van Murray. 85 jaar werd hij, en tijdens dat lange leven doorzwom hij aardig wat verschillende waters. Zo vond hij in zijn jonge jaren vooral inspiratie bij Karl Marx, onder de invloed van het Marxisme en ontgoocheld in het Stalinisme van de Amerikaanse Communistische partij zocht hij al gauw zijn heil in het denken van de groep rond de Duitse politieke vluchteling Josef Weber, een groep die het tijdschrift Contemporary Issues uitbracht. Roger Jacobs beschrijft de intellectuele ontwikkeling van de jeugdige Murray goed, en gaat in op de manier waarop onder andere Josef Weber daar een bepalende rol in speelt.

De ouder wordende Bookchin bouwt steeds minder voort op het werk van Weber, en dan sterft Weber ook nog eens. Eén van de nieuwe invloeden op het denken van Murray is de veel over stadsleven schrijvende Lewis Mumford. Hoe steden historisch tot ontwikkeling zijn gekomen lijken zowel Bookchin als Mumford sterk te interesseren. Bookchin verdiept zich bijvoorbeeld volop in het politieke leven van het Oude Athene. Hij wordt ook een pionier van het ecologische denken, schrijft over chemicaliën en pesticiden, en de invloed die deze hebben op de menselijke gezondheid. In 1962 verschijnt zijn boek Our synthetic environment, dat "vormt de weerslag van zijn onderzoek in de voorgaande jaren naar de effecten van de uitdijende kapitalistische logica op het fysieke en psychische welzijn van de bevolking" (Jacobs, 2018). Hij verwijst naar "de geïnstutionaliseerde menselijke verhoudingen en de weerslag daarvan op de natuur". Murray wil naar een duurzaam evenwicht tussen mens en natuur, en houdt een pleidooi voor een meer menselijke schaal en ecologische technologie. Bookchin gaat zichzelf niet alleen steeds meer interesseren voor ecologisch denken maar ook voor (sociaal) anarchisme. Roger Jacobs: "Anarchistische noties van een evenwichtige samenleving, een directe democratie, een menswaardige technologie en een maatschappelijke decentralisatie zijn niet langer louter wenselijk maar ook noodzakelijk geworden. Het zijn niet langer utopische ideeën maar ze zijn de maatschappelijke voorwaarden geworden voor het menselijk overleven." Bookchin omschrijft zijn eigen denken voortaan als sociale ecologie, de basis daarvan is volgens hem "de overtuiging dat al onze hedendaagse ecologische problemen hun oorsprong vinden in diepgewortelde maatschappelijke problemen". Hij zoekt de oorzaken van de ecologische crisis vooral in de wetmatigheden van de moderne markt en de sociale hiërarchieën die in de loop van de geschiedenis zijn ontstaan. Denk daarbij dus niet alleen aan industrieel kapitalisme en de klassenmaatschappij die er zo kenmerkend voor is, maar ook aan onderdrukking en overheersing op het vlak van huidskleur, gender en leeftijd. Witte mensen die niet-witte mensen discrimineren, mannen die vrouwen overheersen en jongeren die door ouderen klein worden gehouden. Zowel Bookchin als Jacobs hebben daarom aangedrongen op een verandering van de maatschappelijke structuren. Jacobs: "Er zullen nieuwe instellingen gecreëerd moeten worden waarin de principes van de niet-hiërarchische maatschappij in ere hersteld worden. De ecologische ethiek moet uitdrukking vinden in een politieke filosofie die de contouren van die nieuwe instellingen omschrijft evenals die van de politieke beweging die ze tot stand kan brengen."

Over mei '68 en communalisme

Murray in Lyon (1984)

Vandaag ontdekte ik een webpagina met enkele oudere teksten van Murray Bookchin. In Anarchy and Organization: A letter to the left uit 1969 schrijft Murray over o.a. de gebeurtenissen in het Parijs van 1968. En in What is Communalism? The Democratic Dimension of Anarchism uit 1994 wordt veel ingegaan op de direct democratische en anderzijds individualistische invloeden in het anarchisme. Nog later stapte Murray terecht van het idee af dat communalisme de democratische dimensie van het anarchisme is. Communalisme is immers ideëengoed dat op zichzelf staat. Het heeft nauwe connecties met libertair socialisme, en je vindt er sporen van terug in het denken van Hannah Arendt en in een democratisch marxisme. Binnen de Anarchistische traditie gaat het gemeente-staat conflict op z'n minst terug tot Proudhon's boek over federalisme uit 1863, dat opriep voor een federatie van autonome communes. Voor meer over de origines van het communalisme, zie dit in het Nederlands vertaalde interview uit 1997 dat Chuck Morse toen met Janet Biehl had.

Leesgroep sociale ecologie en politiek

We bespreken binnenkort de eerste 2 delen van het in het Nederlands vertaalde boek 'Sociale ecologie en politiek' van Murray Bookchin. Op 12 augustus bespreken we een door Roger Jacobs geschreven tekst over de Koerdische politiek in Rojava (deze tekst staat eveneens in het boek, het is een verduidelijkende aanvulling om duidelijk te maken wat de politieke invloed van Murray Bookchin in Koerdistan is). Op 26 augustus lezen we de inleiding tot het boek, geschreven door Marius De Geus. Meer informatie over het boek hier. Heb je interesse om mee te doen dan neem je best contact op via anderepen@gmail.com.